غلامحسین دولت آبادی، حسنعلی پورمند، رضا افهمی، فاطمه جان احمدی
تأثیر زمینه‌های فکری انقلاب مشروطه در پیدایش نمایش کمدی غربی در ایران
چکیده:
نمایش غربی در بحبوحه‌ی مواجهه‌ی جامعه‌ی سنتی ایران و تجدد غربی شکل گرفت. این نمایش عمدتاً در قالب ژانر کمدی عرضه شد و جای خود را به عنوان نخستین فرم نوین ادبی و نمایشی در فرهنگ ایرانی باز کرد. نخستین آشنایی‌ها با نمایش غربی در حین سفر دانشجویان، دیپلمات‌ها و دولت‌مردان قاجاری به فرنگ اتفاق افتاد. نمایش غربی ابتدا در قالب نمایشنامه‌نویسی و سپس در هیأت اجراهای صحنه‌ایِ محدود خود را در معرض خوانش و نگاه طبقه‌ی نخبه‌ی جامعه قرار داد. اما به علت آماده نبودن شرایط فرهنگی جامعه، استقرار آن چندین دهه به تعویق افتاد. در این پژوهش کوشش خواهد شد علت تأسیس نمایش غربی در ایران در ارتباط با زمینه‌های فکری انقلاب مشروطه مورد بررسی قرار گیرد. لذا برای بررسی این مهم با بهره گرفتن از رویکرد بازتاب و شکل دهی، روش ساختارگرایی تکوینی لوسین گلدمن، روش پژوهشی تئوری زمینه‌ای و تحلیل ساختاری نمایشنامه به تأثیر متقابل زمینه‌های فکری انقلاب مشروطه و این هنر می‌پردازد. به این منظور ابتدا چهارچوب نظری، ادبیات و روش پژوهش تشریح می‌شود. سپس زمینه‌های فکری انقلاب مشروطه مورد بررسی قرار می‌گیرد و جهان‌نگری موجود در آن استخراج می‌گردد. پس از آن ضمن ارائه‌ی گزارش فشرده از شکل‌گیری نمایش غربی در ایران سه کمدی نمونه تحلیل ساختاری شده و ساختار معنایی آن‌ها به دست می‌آید. در ادامه با استفاده از روش ساختارگرایی تکوینی، جهان‌نگری روشنفکران ـ که سازنده‌ی زمینه‌های فکری انقلاب مشروطه هستند ـ و ساختار معنایی نمایش کمدی غربی تطبیق داده می‌شوند و تأثیر متقابل این دو بر یکدیگر مورد بررسی قرار می‌گیرد. در نهایت نشان داده می‌شود که نمایش کمدی غربی چگونه تحت تأثیر زمینه‌های فکری انقلاب مشروطه شکل گرفته است.
واژگان کلیدی: تجدد، ساختارگرایی تکوینی، گلدمن، انقلاب مشروطه، روشنفکران، نمایش کمدی.