مُبارک و کاراگُز: اُفول و شکوفایی
مطالعه‌ی تطبیقی حضورِ دو شخصیت عروسکی در ایران و ترکیه

چکیده

عروسک و عروسک‌گردانی از دیرباز در مشرق زمین علاوه بر سرگرمی، نِمودی برای بیان دردها و انتقادات عامه بوده، بررسی و مقایسه‌ی شیوه‌های مختلف عروسک و عروسک‌گردانی می‌تواند راه‌کاری برای پی بردن به ریشه‌های مشترک فرهنگ‌ها و ملل باشد. عروسک مبارک و کاراگز از دو نمایش خیمه‌شب‌بازی و سایه‌بازی در دو کشور همسایه هستند، مدت‌هاست که در ترکیه از روش سایه‌بازی و با محوریت شخصیت کاراگز(قره‌گوز)، جهت بیان فرهنگ، ارتباط و آموزش خصوصاً در جهت تربیت نسل جدید، پویایی اقتصادی خاستگاه عروسک و همچنین گسترش فرهنگ و تبلیغات بهره برده شده است و باعث شناخت بیشتر کاراگز در بین عموم و همین‌طور معرفی او به جهان گردیده است. نگارنده پس از شرکت در جشنواره‌های نمایشی کشور ترکیه متوجه محبوبیت و ارتباط عمیق مردم با عروسک مذکور گردید، اما مسئله‌ی قابل توجه این است که با توجه به محدودیت‌های مشترک هر دو نمایش و هر دو شخصیت عروسکی در برهه‌ای از زمان، کاراگز و نمایش سایه با حمایت همه جانبه دوباره احیا شده و حتی عروسک کاراگز در فضاهایی غیر از فضای نمایشی نیز حضور دارد. برهمین اساس فرضیه این تحقیق بر این مبنا استوار است که "با مطالعه تطبیقی و مقایسه این دو شیوه نمایش عروسکی و تاکید بر اهمیت کارگز و مبارک و همچنین با توجه به جایگاه مناسب این عروسک در ترکیه می توان راههایی برای رشد و شکوفایی بیشتر مبارک در ایران نیز دست یافت." از این رو این سوال پیش آمد که "چگونه می‌توان از عروسک مبارک هم مانند همتای ترکیه‌ای اش با توجه به کارکرد فرهنگی و اقتصادی سود جُست؟" باید گفت در راستای مطالعه‌ی انجام شده به روش میدانی و جمع‌آوری منابع، آرا و نظرات صاحب نظران، علاوه بر معرفی دو نوع عروسک و نمایش آن‌ها، سعی شده است با تحلیل راه‌کارهای مثبت در مورد عروسک کاراگز دلایل مهجور ماندن عروسک مبارک را بررسی کند. نتیجه این که  با توجه به قرار دادن عروسک کاراگز در فضاهای مختلف فرهنگی و تاثیر مثبت آن بر شناخت، اجتماع، فرهنگ و اقتصاد کشور ترکیه می‌توان گفت با توجه به وجوه مشترک زیادی که بیشتر در جنبه‌ی شخصیت پردازی دو عروسک تبلور پیدا کرده است، با برنامه‌ریزی و آماده سازی بستر مناسب، عروسک مبارک نیز پتانسیل احیا را دارد و استفاده از این شی ارزشی که باری از احساس و ادراک  دارد جامعه را به سمت شناخت شاعرانه سوق می‌دهد، بنابراین عروسک مبارک می‌تواند در تعامل با تولیدات فرهنگی دیگر قرار گرفته و یک فضای کاربردی بینارسانه‌ایی را ایجاد کند. آیا الگو برداری از روش منظم و حمایت مداوم کشور ترکیه از عروسک کاراگز، ما را به دستیابی برای ایجاد راهکارهایی که بتواند از ظرفیت‌های عروسک مبارک حداکثر استفاده را ببرد، رهنمون خواهد کرد؟

واژگان کلیدی: عروسک، کاراگز، مبارک، سایه‌بازی، خیمه‌شب‌بازی، بورسا.