حسن ذوالفقاری، مسلم نادعلی‌زاده
مطالعه‌ی تعزیۀ زنانه؛ نخستین تجربه‌های نمایش زنان ایرانی
چکیده:
در این مقاله به نقش زنان در آغاز شکل‌گیری تعزیه در محافل خصوصی و زنانه پرداخته شده است. فرضیه‌ی تحقیق این است که تجربه‌های زنان در اجرای تعزیه‌ها زمینه‌ساز ورود زنان به عرصه نمایش شده است. این مجالس زنانه، اگرچه متوقف ماند، لیکن نخستین حضور زنان در نمایش و تئاتر به شمار می‌رود؛ زیرا پیش‌ازاین، چنین حضوری در هیچ‌یک از نمایش‌های ما گزارش نشده است. براساس این فرضیه پرسش اصلی تحقیق اینست که: نمایش های زنانه و به ویژه تعزیه های زنانه چگونه بستر را برای ورود زنان به عرصه فعالیت تئاتری فراهم کردند؟ در این پژوهش، نخست به بررسی جایگاه زنان در مجالس تعزیه پرداخته‌شده و آنگاه تاریخچه و روند پیدایش و تکامل تعزیه‌خوانی زنان و برخی نکات فنی دیگر اشاره و بررسی‌شده است. روش پژوهش بر اساس مطالعات کتابخانه‌ای و گردآوری و تحلیل داده‌های تاریخی و نوع نگارش مقاله، توصیفی ـ تحلیلی است. بر این اساس، پژوهش حاضر اثبات می‌کند که تعزیۀ زنانه، نخستین تجربۀ نمایش و کارگردانی زنان ایرانی بوده است. در پایان مقاله هم چند مجلس زنانه معرفی‌شده است. این تجربه، علی‌رغم ارزش فراوان، توسعه نیافت و پس از حضوری نسبتاً شکوهمند در محافل مربوط به زنان اعیان در دورۀ قاجار، در برخی شهرهای کشور نیز تا دورۀ پهلوی ادامۀ حیات داد و سپس رو به افول نهاد.
واژگان کلیدی: تعزیه، تعزیۀ زنانه، نمایش‌های زنان، تئاتر ایرانی