ریخت‌نگاری آئین نمایشی مذهبی خَه ررِه در عاشورای لرستان
با رویکرد تفسیرگرایی گیرتز و مبتنی بر آخشیج‌های ایران باستان

چکیده:

هدف این مقاله مطالعه تحلیلی و ریشه شناختی آئین نمایشی مذهبی"خَه ررِه"، با رویکرد تفسیرگرایی بر اساس نظریه انسان شناسی نمادین کلیفورد گیرتز است. سحرگاهان عاشورا حدود یکصد هزار نفر از مردم خرم آباد لرستان با آدابی نمایشی در آب و گل و گلاب (خَه ررِه) ساخته شده در خیابان ها و میادین فرو می غلتند و تا اذان ظهر عاشورا (هفت ساعت) با فرمت تمثیل گرایانه ی مبتنی بر مستندسازی (تداعی معانی) واقعه ی عاشورا با بیان مونولوگ هایی فردی در میادین مهم خرم آباد لرستان نمایشگری می کنند. فرضیه های انسان شناسی دینی در باره این آئین مستند به گونه ای می نماید که در خود دو کاربرد اساسی را جای داده است: 1- استمرار استنادات تاریخی مبتنی بر رخدادی عظیم در جهان اسلام که نیاز به اثبات آن وجود ندارد 2- تحول در نمایشگرانی که خود نیز نمایشگران همان درام اند که هنوز ریشه ی ادبی و مدنی آن را نمی دانند. ایده، بن اندیشه، پیرنگ و شاکله اصلی این آئین بومی مذهبی مستند، بر پایه حقایق اجتماعی- تاریخی و مستندات موجود که اسنادی یا روایی است، تعریف می گردد. یافته ها نشان می دهد مردم خرم آباد هر ساله نمایش مذهبی "خه رره مالی" را با شکوهی خاص برگزار می کنند و بر این باورند که فلسفه اجرایی این آئین، تداعی معانی حقایق و مستندات صحرای کربلا است. نتایج حاصل از پژوهش چهار ساله نگارنده در زمین تحقیق و اسناد موجود نشان می دهد این آیین فقط در خرم آباد لرستان اجرا می گردد و دو دلیل اساسی:1- تداعی معانی صحرای کربلا 2- ذوق هنرمندانه ی قوم لر، موجب پیدایی و مانایی این ساختار نمایشی گردیده است. چهار عنصر اساسی آب، باد، آتش و خاک (آخشیج ها) که ریشه در ادبیات کهن ایران دارد نیز از عناصر مهم آئین مستند خه رره به شمار می آیند. این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی، و ژرفانگرانه بر اساس چارچوب نظری کارکردگرایی برانیسلاو مالینوفسکی، و تفسیرگرایی کلیفورد گیرتز در قیاس با ویژگی های درام مستند، تحلیل محتوای کیفی گردیده است.

 

واژگان کلیدی:  آیین نمایشی، خَه ررِه، گل مالی، انسان شناسی، قوم، هنر، مذهب، خرم آباد، ایران.