بررسی و مقایسۀ فرهنگ لوطی‌گری و لمپنیسم در نمایشنامه‌های اسماعیل خلج

چکیده

لوطی ها وگروه های برآمده از آن ها همچون لات ها، جاهل ها، داش مشدی ها و لمپن ها اقشاری از جامعه هستند که در شکل گیری بسیاری از وقایع مهم سیاسی و اجتماعی کشور، نقش مهمی داشتند. لوطی ها که خود قشر تنزّل یافتۀ فتیان، عیّارها و  شاطرها هستند، آداب و رسوب و فرهنگ خاصّی دارند که آن ها را از سایر اقشار جامعه جدا می کند.

با توجه به اینکه نویسندگان در هر دوره ای برای خلق آثار خود و شخصیت پردازی در این آثار از ویژگی های افراد جامعۀ زمان خود بهره می برند، در نتیجه در بسیاری از داستان ها و نمایشنامه ها نویسندگان به بازنمایی ویژگی های گروه هایی که بیشترین تاثیر را بر وقایع جامعۀ زمانۀ خود داشته اند می پردازند.

اسماعیل خلج از مهم ترین نمایشنامه نویسان دوران معاصر است که در آثار خود به بازنمایی ویژگی های شخصیتی این دو گروه پرداخته است.

بر پایۀ این اطلاعات، فرضیۀ پژوهش این است که با توجه به تاثیری که لمپن ها به پشتوانۀ برخی از ویژگی های خود نظیر بی بندوباری، ساده لوحی، قلدری و لوطی ها به پشتوانۀ مورد احترام بودن در بسیاری از وقایع اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جامعه در دهه های 40 و 50 داشته اند، در نتیجه اسماعیل خلج که شخصیت های اصلی خود را از میان اقشار فرودست جامعه از نظر اجتماعی و گاه فرهنگی برمی گزید اغلب به نوع زیست این گروه از افراد توجه داشت و در شخصیت پردازی این افراد به ویژگی های بارزتر آن ها که سبب تاثیر بیشتر بر جامعه شده، پرداخته است.

نگارنده با درنظر گرفتن این فرضیه به بررسی نمایشنامه هایی از اسماعیل خلج که این ویژگی ها در آن ها چشمگیرتر بود، پرداخته و به سؤال های اصلی این پژوهش یعنی دلیل بازنمایی ویژگی های این دو قشر در آثار وی و نیز پررنگ بودن برخی از ویژگی های آن ها نظیر پاتوغ نشینی، رقابت، پااندازی و... در این آثار پاسخ داده و با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و جمع آوری اطلاعات به شیوۀ کتابخانه ای به این نتیجه رسیده است که باتوجه به اینکه افراد صاحب قدرت جامعه با سواستفاده از ساده لوحی اغلب این افراد و با تحت تاثیر قرار دادن حساسیت های آن ها نظیر مدعی بودن در وطن پرستی و نیز نفوذ در آن ها از طریق ویژگی های بارزشان باعث تاثیر متفاوت آن ها بر وقایع مهم جامعه شدند؛ درنتیجه نویسندگان آن دوره برای نمایش مشکلات جامعۀ زمان خود به بازنمایی این افراد و ویژگی هایشان پرداخته اند.

 

واژگان کلیدی: لوطی گری، لمپنیسم، ادبیات نمایشی، نمایشنامه، اسماعیل خلج