سیاست هویت: بررسی غیاب شهر تهران در درام پهلوی اول

چکیده:

با قدرت گرفتن رضاخان و پایه‌ریزی دولت پهلوی با الگوی دولت-ملت (Nation-state) تغییرات عمده‌ای در سیاست‌گزاری‌های حکومت پدید آمد. از جمله تاسیس سیاست هویت که در پی ساختن مفهوم ملیت یکپارچه برای جامعه ایران بود. هویت تا پیش از آن و به ویژه دوره مشروطه امری نه ملی و یکپارچه که محصول گفتمان‌های بی‌ربط و تکه‌تکه‌ای همچون سیاست از پایین، فردیت‌های نیمه‌جان، سنت، دین و ... بود. نهاد ادبیات هم به این سیاست هویت واکنش نشان داد. درام فارسی در دوره پهلوی دچار چرخشی اساسی نسبت به درام مشروطه در انعکاس هویت شد. یکی از مقولات به کار برده شده در سیاست هویت و ناسیونالیزم، مفهوم مکان است که نقش مهمی در درام فارسی (پهلوی) ایفا کرد. از مصادیق مهم این مکان شهر تهران است. کرونوتوپ مهمی که با ظهور و قوام درام پهلوی اول تحت سیطره سیاست هویت، ژانر و نگاه جدید دولت به تاریخ، ناگهان غایب شد و به محاق رفت. می‌بینیم که بازنمایی شهر تهران در درام پهلوی اول عملا چیزی نیست جز بازنمایی غیاب. دلایل این پنهان شدن تهران/شهر در قیاسی تطبیقی با مشروطه با استناد به چگونگی عملکرد سیاست هویت و تاثیرش بر مکان روشن می‌شود. پس مکان محبوب مشروطه که خصلتی پدیدارشناختی داشت، به مکان ساختگرا و نمادین دولت-ملت در آثار این دوره تغییر ماهیت داد.

واژگان کلیدی: درام پهلوی اول. دولت-ملت. سیاست هویت. شهر/تهران. ژانر.