زمینه‌های اجتماعی ظهور عناصر نمایشی در آیینهای سوگواری ایران

چکیده:

آیین سوگواری در ایران، تنها آیینی بوده که در طول تاریخ و در مسیر تحول، در دوره قاجار، بدل به نوعی از نمایش آیینی، با هویت ملی و مذهبی شده است. با همه مناقشاتی که بر سر خاستگاه و تاریخ دقیق اجرای اولین تعزیه‌ها وجود دارد، به نظر می‌رسد اصل تاریخ تکوینی، در موضوع نمایشی شدن آیین‌های سوگواری تا تبدیل شدن آن به تعزیه، رویکردی قابل قبول ومنطقی باشد. تاریخ پر فراز و نشیب آیین‌های سوگواری در ایران، رابطه مستقیمی با شرایط حاکم بر دوره‌های تاریخی نشان می‌دهند. از آنجا که آهنگ تکامل زیباشناختی این آیین‌ها، به واسطه رسمیت تشیع، از دوره صفویه آغاز می‌شود، دامنه تاریخی این پژوهش دوره صفویه تا زندیه است که زمینه‌ساز ظهور اولین نمایش ‌های آیینی تعزیه بوده‌اند. این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش است که: چه عوامل اجتماعی و سیاسی، موثر در پیدایی ویژگی‌های نمایشی در آیین‌های سوگواری رسمی در ایران بوده‌اند؟روش تحقیق، تاریخی-توصیفی و نتیجه اولیه مبین این امر است که ظهور مختصات نمایشی در آیین‌های سوگواری در دوره صفویه، بخشی از فرایند توسعه و گسترش تبلیغاتی این آیینهاست که دولت صفوی در راستای کسب اقتدار و مشروعیت به کار بسته‌بود و این روند در دوره زندیه به واسطه آزادی عمل و قریحه توده‌ها، با  تداخل عناصر روایت و داستان‌ و شخصیت‌پردازی، آیین‌های سوگواری را به اشکال نمایشی نهایی، نزدیک‌ کرد.

 

واژگان کلیدی: آیین‌های سوگواری در ایران، آیین‌های سوگواری دوره صفویه، آیین‌های سوگواری دوره افشاری، آیین‌های سوگواری دوره زندیه، تعزیه