اسلحه و انسان جورج برنارد شاو: طنزی با گفتمان‌سازی ضد ایدئولوژیک یا کمدیِ همگام با ابزارهای ایدئولوژیک؟

چکیده

این مقاله نمایشنامه ی اسلحه و انسان نوشته ی جورج برنارد شاو را از سه منظر متن، مخاطب و بافت تاریخی، و خوانش انتقادی بر اساس مفاهیم جامعه شناسی لوئی آلتوسر، با تمرکز بر مفهوم «ابزار های ایدئولوژیک حکومتی»، مورد خوانش قرار می هد تا نه تنها حضور گفتمان های ایدئولوژیک و ضد ایدئولوژیک را در این اثر مورد تأکید قرار دهد، بلکه امکان دسته بندی این اثر به عنوان یک طنز سیاسی و اجتماعی که قابلیّت به چالش کشیدن گفتمان های ایدئولوژیک زمانه و ایجاد تغییر بنیادین در آنها دارد را بررسی نماید. با توجّه به ماهیّت ضد جنگ این اثر، نمایشنامه ی شاو یکی از مثال های بارزی است که در آن گفتمان های متضاد درباره ی جنگ، یعنی گفتمان جنگ طلب و گفتمان ضد جنگ، تبلور می یابد. پژوهش پیش رو، گفتمان جنگ طلبانه را در باور های ایدئولوژیک رمانتیک گرایی و قهرمان پروری رصد می کند و گفتمان های ضد جنگ را در نگاه واقع گرایانه و عمل گرایانه به جنگ جستجو می نماید. با توجّه به این که دو رویکرد متضاد به جنگ از زبان نمایندگان گفتمان های ایدئولوژیک و ضد ایدئولوژیک بیان می شود، مفهوم آلتوسری «فراخوانی ایدئولوژیک» مورد استفاده قرار می گیرد تا فرآیند تولید سوژه های ایدئولوژیک مورد تأکید واقع شود. علاوه بر تبیین گفتمان های متضاد در نمایش، این مقاله با استناد به تعریف آلتوسر از ادبیات در کتاب لنین و فلسفه و مقاله ی «نامه ای در مورد هنر»، امکان کارکرد ایدئولوژیک و یا ضد ایدئولوژیک نمایش شاو در دنیای حقیقی، با استناد به برخی اجرا های آن را مورد بحث قرار می دهد. با توجّه به مستندات تاریخی و عدم رضایت شاو از درک ناصحیح مخاطبان خود از پیام نمایش در اجراهای انگلستان خود، این پژوهش نتیجه می گیرد که تنها راه تضمین حصول رسالت ضد ایدئولوژیک این اثر ادبی، و نتیجتاً تبدیل شدن آن به یک طنز تأثیر گذار و ضد ایدئولوژیک، برجسته سازی گفتمان های موجود در آن از طریق نقد ادبی است.

واژگان کلیدی: شاو، طنز، ادبیات، گفتمان، «ابزارهای ایدئولوژیک حکومتی»، «فراخوانی ایدئولوژیک»